13=Devlet durumunda bulunan siyasal kuruluşların en birinci görevi,
ulusun sağlıklı kalması için gerekli yaşam koşullarını gerçekleştirmektir.
14=Kendine devrimin ve devrimciliğin çeşitli ve yaşamsal görevler verdiği Türk vatandaşının sağlığı ve sağlamlığı, her zaman üzerinde dikkatle durulacak ulusal sorunumuzdur.
(Düşünceleriyle Atatürk, Atatürk Dil ve Tarih Yüksek Kurumu TTK Yay. XVI. Dizi, sayı 43 a,
TTK Basımevi, Ankara, 1991, sayfa 144-145)
15=Türk vatandaşının sağlığı ve sağlamlığı, her zaman üzerinde durulacak
ulusal sorunumuzdur. Çünkü Cumhuriyet; düşünsel, bilimsel ve bedensel
bakımlardan güçlü ve yüksek düzeyli koruyucular ister.
16=Devlet; güvenlik ve huzuru sağlamak için, ülkeyi savunmak için, sağlıklı, iyi yetişmiş, anlayışları, ulusal duyguları, yurt sevgileri yüksek yurttaşlara gereksinim duyar.
17=Bu yüzden, yurttaşların eğitim ve öğretimiyle, sağlığıyla yakından ilgilenmek zorundadır. Bu alanlardaki işleri kişilere ya da ortaklıklara bütünüyle bırakabilmek için,
bu işlerin devletin karışması ya da yardımı söz konusu olmadan, devleti,
temel görevlerini yerine getirmede zor durumlarda bırakmayacağına emin olmak gerekir.
18=Bir ulusun hasta olması demek, yıkıma uğraması demektir.
O halde kurtuluş; ancak toplumdaki hastalığı tanılayıp sağaltmakla olanaklıdır.
Sağaltım bilimsel ise şifaya erişilir; yoksa hastalık yerleşir, iyiletilemez..
19=Her tür sağlık savaşımını, olanaklı olan hızla ve geniş bir biçimde
izleyerek gerçekleştirmek başlıca hedeflerimizdendir.
20=Ulusun, ulus gençlerinin, çocuklarının sağlıkları, sağlamlıkları,
gürbüzlükleri; üzerine düştüğümüz çok gerekli bir diriklik işidir.
Bu yüzden, yurttaşların eğitim ve öğretimiyle, sağlığıyla yakından ilgilenmek zorundadır. Bu alanlardaki işleri kişilere ya da ortaklıklara bütünüyle bırakabilmek için,
bu işlerin devletin karışması ya da yardımı söz konusu olmadan, devleti temel
görevlerini yerine getirmede zor durumlarda bırakmayacağına emin olmak gerekir.
21=Sağlık
22=Efendiler! Ulusumuzu tam güvenlik durumunda yaşatmak seçkin amacımız olduğu gibi, onun sağlığına özen göstermek ve varolan olanaklarımız oranında toplumsal sorunlarına çözüm olmak da hükümetimizin görev bütünlüğü içindedir. Bu kapsamda olmak üzere, ülkemizin hekim gereksiniminin, olanak elverdiği ölçüde giderimine uğraşıldı.
1336 (1920) yılında 260 hekim görevli idi. Bu miktar, bu geçen yıl içinde (1921’de)
312’ye yükseltildi. 50 hekimin daha sağlanmasıyla hekimsiz ilçelere gönderilmeleri düşünülmektedir. Bu yıl bulaşıcı hastalıkların yayılmasına izin verilmedi, baş gösterenler hemen sağlık önlemleri uygulanarak olduğu yerde söndürüldü. Bulaşıcı hastalıklara karşı en kesin önlem olan aşılar. Üç milyonu aşkın doz çiçek aşısının Sivas’ta üretilmiş olduğunu dile getirmek, bu bağlamda yeterli bir fikir verebilir. Ülkenin sıtmalı bölgelerinde yeterli kinin dağıtıldı. Frengi afetinin söndürülmesi için de olanaklı olan para sarfedildi ve toplumsal hastalıklar ile mücadelemizin
daha etkili ve daha kapsamlı bir biçimde yerine getirilmesi kuşulları da hazırlanmıştır. Sağlık ve sosyal yardım konularında izlediğimiz amaç şudur :
Ulusumuzun sağlığının korunması ve desteklenmesi, ölümlerin azaltılması,
nüfusun artırılması, toplumsal hastalıklar ve salgınların etkisiz bir düzeye indirilmesi,
bu yolla ulus bireylerinin dinç ve yetenekleri korunmuş bir biçimde bedence
sağlıklı olarak yetiştirilmesi...
(1. Dönem 3. Toplanma yılını açarken 1 Mart 1922, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri Cilt 1 sf. 236)
artık tümüyle ülkemizde üretilmektedir
23=Efendiler, iç durum hakkındaki açıklamalarımı burada tamamlayarak sözü sağlık durumumuza aktarıyorum. Ülkenin sağlık durumu, bereket versin hoşnutluk verici bir görünüm sunmaktadır. Sağlık çalışmalarımızın önemli bir bölümü salgın hastalıkların engellenmesi ve yayılımının sınırlandırılmasına ayrıldı. Bu tür hastalıklardan yalnız çiçek ile lekeli humma kimi bölgelerde sınırlı bir yaılma biçimi almak eğilimi göstermiş ise de zamanında alınan ve sürdürülen engelleyici önlemler ve korunma ile önlerine geçilmiştir. Ülkenin büyük bir bölümü düşmanca bir yıkıntı biçiminde ve mazlum halkı yoğun bir sefalet içinde terkedildiği, içten dışa ve dıştan içe sürekli bir göç akımının sürdüğü, varolan durum karşısında bu gibi hastalıkların görülmesi o denli şaşılacak olmayıp, belki oldukları yerlerde hızla söndürülmesinde gösterilen başarı hoşnutluğu gerektirmektedir. Bulaşıcı ve salgın hastalıklara karşı savaşım (mücadele) araçları düşünülürken doğallıkla en önce akla, sağlık önlemlerinin uygulanmasına bircik araç olan hekimler ve sağlık memurları gelir. Geçen yıl (1922) ülke içinde memur olarak atanan hekim sayısı 337 ve sağlık memurlarının sayısı 434 idi. Ülkenin gereksinimlerini sağlamadan uzak olan bu miktarların bu yıl, bir ölçüde ülkenin uzak yerlerinde hekimlik aylıklarının artırımı ve kısmen, asker hekimlerden bir bölümünün terhis ve atanması yoluyla çoğaltılması ve
aynı zamanda okuldan çıkacak hekimlerimize zorunlu hizmet yükleme ve fazla hekim yetiştirilmesi yollarına yönelerek bugün görülen boşlukların doldurulması tasarlanmaktadır.
Bulaşıcı ve salgın hastalıklara karşı insanları koruma konusunda büyük hizmetleri görülen aşıları hazırlama ile meşgul Hıfzıssıhha (Sağlığı Koruma) Kurumumuz tam başarıyla çalışmasını sürdürmekte ve mücadeleye yararlı hizmetler üretmektedirler. 1337 (1921) yılı içinde üç milyon kişilik çiçek aşısı yapabilen Sivas Kurumu, geçen yıl içinde 5 milyon kişilik çiçek aşısı, beş yüz otuz yedi kilogram kolera, dört yüz yedi kilogram tifo aşıları üretmiş ve bunlar halka yeterli biçimde uygulanmıştır. Bugün İstanbul ve Sivas’ta bulunan her biri Bakteriyolojihane, Kimyahane, Aşı Üretimi ve Kuduz Tedavihanesinden oluşan Hıfzıssıhha Kurumlarımızdan üçüncüsünün de bu yıl Diyarbakır’da kurulması ve bu sayede uzak yol alınmasından kaynaklanan sakıncaların hafifletilmesi kararlaştırılmıştır. Bulaşıcı hastalıklara karşı önemli bir mücadele aracı olan dezenfeksiyon ve antisepsi araçları gittikçe artırılıyor ve düşmanın zarar verdikleri onarılıyor ve varolanlar iyileştiriliyor. Bu yolla yakında Afyonkarahisar, Eskişehir ve Niğde Dezenfeksiyon Kurumları çalışmaya gireceklerdir. İzmir’de ve Ankara’da her türlü araç ile donanmış birer Dezenfeksiyonevi yapımı hazırdır. Esasen kentlerin sağlığının korunmasının gerektirdiği Dezenfeksiyonevi’ nden yoksun yerlerde yerel meclislerce verilecek ödenekle ve merkezden yapılacak yardımla bir an önce bunların tamamlanması 1339 (1923) yılının gerçekleşmesini hedef koyduğu amaçlardan birisi olduğu gibi, içte başlıca güzergahlarda ve dıştan gelecek yayılmacı hastalıklara karşı savunma için sınırlarımızda korunma önlemleri projesi de değerlendirilmektedir. Kapitülasyonların eylemlice (fıilen) kaldırılması semeresi olarak uluslararası bir yönetim durumundan çıkarılıp hemen doğrudan doğruya Bakanlığın şubeleri yönetiminden biri durumuna gelen sabık Sağlık Karantinası Yönetimi de, en zor koşullar içinde devir teslim edilmiş olmasına karşın, tam başarıyla sürdürülmekte ve işletilmektedir. Bir yıkıntı durumunda teslim edilmiş olan Sinop ve Klazumen Dezenfeksiyonevle’rinin işletilmesine çalışılmaktadır. Yalnızca bulaşıcı ve ateşli hastaların kabulüne özel hastanelerin bulunmamasının ülkemiz için büyük bir eksiklik olduğu düşünülerek bu yıl İstanbul’da ve Anadolu’nun değişik noktalarında olmak üzere 5 tane Bulaşıcı Hastalık Hastanesinin kurulma ve açılması sağlık programımıza katılmış ve şimdi İzmir’deki çalışmaya başlamış ve İstanbul’dakiler de açılışa hazır bulunmuştur. Gerek yerel meclislerin çabası ve gerek örnek kurumlarımızın ülkemize güzel dağıtımı yollarıyla Anadolu’nun her yanında önemli sağlık merkezleri kurulması olanak içine ve gerçekleştirmeye girmektedir. Salgın yapan hastalıklar oranında önemli ve hatta ülkemizde bunlardan daha çok yıkıma neden olan sıtma, frengi ve verem hakkında da önlem uygulanmasından geri durulmuyor. Sıtma hastalığının ülkemizdeki yayılma ve yıkımının derecesine karşı bir yeterli önlem olduğu savlanmamakla birlikte, kuşkusuz pek etkin bir etmen olan, İstanbul Kimyahanesi’nde üretilen devlet kinini tabletlerinin bin kiloya yakın mevcudu Ziraat Bankası aracılığıyla bütün bölgelere dağıtılmak üzere bulunmuş ve 250 kilo miktarında da ücretsiz olarak kinin dağılmıştır. Yine geçen yıl (1338, 1922) ödeneğinden artakalan para ile dışarıdan yeniden bin kilo dolayında kinin sipariş edilmiştir. Sıtma hastalığının kökünden yokedilmesi için biricik çözüm olan kurutma ve arazi düzeltimi sorununa kent ve köylerin sağlığı koruma koşullarının düzeltim ve tamamlanmasına ise, doğal koşullara dönülür dönülmez başlamak bayındırlık ve sağlık işlerimizin en kaçınılmaz ve zorunluKlarından biri olacaktır. Frengi savaşımı her yerde
her zamanki etkinlikleriyle sürmektedir.
Yıkıcı toplum hastalığımızdan kuşkusuz başlıcası olan verem hastalığına karşı şimdiye dek durum ve koşulların üzgünüm ki, uygulanmasına izin ve olanak vermediği önlemlere başlangıç olmak üzere İstanbul’da Veremliler Tedavievi açmak ve bu yolla yeni
ve pek gerekli bir savaşımın ilk temel taşını koymak tasarlanmaktadır..
Bakanlığa bağlı Genel Hastalıklar Hastanelerinde geçen yıl içinde yirmi bini aşkın
hasta tedavi edildi ve bütün kurumların laboratuvarlarında otuz bin muayene yapıldı.
(1. Dönem 4. Toplanma Yılını Açarken. 1 Mart 1923, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri C.1 s. 306-8)
24=Ordunun bu yıl vermiş olduğu savaşlarda sağlık işlerinin yürüyüş biçimi takdir ile
anmaya değerdir. Bulaşıcı hastalık savaşımı, sağlık donanımı eksiklerinin sağlanması, sağlık zabıtasının tamamlanması ve sağlık istihbaratının düzenlenmesi üzerinde yoğunlaşan sağlık işleri de tam başarı ile görülmüştür. Özellikle asker sevkedilen sınır üzerinde fazlasıyla görünen dönek ateş ve lekeli ateş kaynakları araştırılıp izlenerek
ve çıktığı köylere dek savaşım genişletilerek cepheye temiz asker sevki sağlanmıştır.
(1. Dönem 4. Toplanma Yılını Açarken. 1 Mart 1923, Atatürk’ün söylev ve demeçleri Cilt 1 sf: 322)
25=Nüfusumuzun korunma ve artırımı amacını önemle dikkatinize sunarım. Genel sağlık için esaslı olarak uygulanan önlemler kesintisiz tamamlanmalı ve genişletilmelidir.
Cömert ve üretken olan Türk ulusu, sağlıkta sürekli teknolojik ilerlemelere erişinceTürk yurdunu hızla dolduracak ve şenlendirecek güçte olduğuna kimsenin kuşkusu yoktur.
(2. Dönem 1. Toplanma Yılı Açışı, 1 Mart 1924, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri Cilt 1 sf: 346)
26=Efendiler! Geçen yıl (1923) boyunca bütün ülkeyi kapsayan bir sağlık örgütüne başlanılmıştır. Zamanımıza dek genel sağlığın uğradığı savsaklamanın derecesi;
savaşım yoluna girildikçe, daha belirgin ortaya çıkmaktadır. Önümüzdeki yıl bile
tüm sağlık savaşımı için özellikle önlem almak gereklidir. Özellikle sıtmaya karşı,
başlı başına bir savaşım devresine girilmesi Yüce Meclis’in gözönünde bulunduracağı önceliklerden sayılsa yeri vardır. Muhakkaktır ki, bizim için nüfusun korunması
ve artırımını ve çalışanların güç ve zindeliğini sağlayan önlemlerin başında
sıtma savaşımı bulunmalıdır.
(2. Dönem 2. Toplanma Yılını Açarken, 1.11.1924, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri Cilt 1 sf: 352)
27=Sağlık
28=Muhterem Efendiler; halkın yaşam ve sağlığı açısından, üç yıldan beri belirli bir
program kapsamında ve bütçemizin izni oranında izlenen etkinlikler sürdürülmektedir.
Ülkenin değişik bölgelerinde sıtma ve öbür hastalıklar ile savaşım örgütü kurulmakta
ve gelişmektedir. Sağlık etkinlikleri ve savaşımdan aldığımız sonuçlar olumlu ve hoşnutluk vericidir. Sağlık ve Sosyal İşler’in değişik şubelerine ilişkin ve
Meclis’in gündeminde bulunan, yasa tasarılarının onayı, sağlık ve sosyal işler örgütümüzde yeni gelişme sağlayacaktır.
(2. Dönem 3. Toplanma Yılı Açışı, 1 Kasım 1925, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri Cilt 1 sf: 365)
29=Efendiler!
Sağlık savaşımına gösterdiğiniz ilgi ve ülkede bu yolda elde edilen sonuçlar
bu çalışmanın genişletilmesini gerekli göstermektedir. Bu yıl Umumi Hıfzıssıhha
(Sağlığı Koruma) Yasası tasarısının Büyük Meclis'e sunumu kararlaştırılmıştır.
(3. Dönem 2. Toplanma Yılını Açarken, 1 Kasım 1928, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri Cilt 1 sf. 376)
30=Geçen yıl ülkenin sağlığı önemli bir sorundan rahatsız olmaksızın geçmiştir.
Her tür sağlık savaşımını, olanaklı olan derecede hızlı ve geniş bir biçimde izlemek, başlıca hedeflerden olmağa yaraşır.
(3. Dönem 3. Toplanma Yılını Açarken, 1 Kasım 1929, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri Cilt 1 sf: 37)
31=Türk'e ev ve bark olan her yer sağlığın, temizliğin, güzelliğin, çağcıl kültürün örneği olacaktır. (TBMM 5. Dönem 1. Toplanma Yılını Açarken, 1 Kasım 1935, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri Cilt 1 sf: 402)
32=Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı
33=Aynı Bakanlık, kendine verdiğimiz göçmen işlerini de sosyal ve ekonomik politikamıza uygun olarak başarı ile görmektedir. Bakanlığın, "Sağlam ve gürbüz kuşaklar, Türkiye'nin mayasıdır" ilkesini, pek iyi kavrayarak çalışmakta olduğunu övgüye değer bulurum. (TBMM 5. Dönem 3. Toplanma Yılını Açarken, 1 Kasım 1937, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri Cilt 1 sf. 411).
’nın bu sorun üzerindeki sistemli çalışmaları,
yüksek Kamutayı (Meclis’i) hoşnut edecek nitelikte gelişmektedir. örgütümüzde ülkenin gereksinimine uyum, isabet ve çaba açıktır.
Cumhuriyet Hükümeti’nin başlı başına bir ilke olarak başarıyla izlediği sağlık savaşımını gittikçe araçlarını artıran bir ölçüde sürdürmek gereklidir ve önemlidir.
(2. Dönem 3. Toplanma Yılını Açarken, 1.11.1925, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri Cilt 1 sf: 346) örgütümüzde ülkenin gereksinimine uygun isabet ve çaba gözle görülmektedir. Cumhuriyet Hükümeti’nin başlı başına bir ilke olarak başarıyla izlediği sağlık
savaşımında gittikçe araçlarını artıran bir ölçüde sürdürmek gereklidir ve önemlidir.
